Najczęściej zdania łączy się wyrazami, które wyrażają stosunek zdań do siebie. Te wyrazy to wskaźniki zespolenia. Są to spójniki lub zaimki (np. i, gdy, który, więc, jeśli, ponieważ).
|
Gdy wplatamy zdanie w zdanie i w wyniku tego znajdują się obok siebie dwa wskaźniki zespolenia, likwiduje się przecinek, który rozpoczyna zdanie wplecione. Nie likwiduje się przecinka, który zamyka wplecione zdanie. To wplecenie zdania w zdanie można wydzielić myślnikami. |
Weźmy trzy zdania, które wpleciemy w siebie. Oto przykład takiego prawidłowego wplecenia:
Karol stał na bramce.
Karol bardzo dobrze bronił.
Karolowi to się często zdarzało.
Karol, który jak to się często zdarzało, bardzo dobrze bronił, stał na bramce.
Karol, który - jak to się często zdarzało - bardzo dobrze bronił, stał na bramce.
|
Wskaźnik zespolenia może być połączony z jakimiś wyrazami. Jest wówczas rozwinięty. Przecinek stoi wtedy przed tymi wyrazami. |
Wielu ludzi uważa, że przed „który” zawsze stoi przecinek. Tymczasem wskaźnik zespolenia „który” może się łączyć z innymi wyrazami (np. za którym, z powodu którego, wśród których). Ta zasada odnosi się również do innych wskaźników zespolenia. Oto przykłady kilku takich zdań:
Utworów muzycznych, wśród których przebierał, było naprawdę wiele.
Wybrał teledysk, podczas którego wokalista tańczy z tancerzami w rytmie disco.
Częstotliwość, na jakiej nadaje program radiowy, trzeba wybrać pokrętłem.
Choroba, z powodu której nie przyszedł do szkoły, zaatakowała również inne dzieci.
|
Wskaźnikowi zespolenia może towarzyszyć zapowiednik zespolenia, który można z nim połączyć w zdaniu podrzędnym lub umieścić na początku bądź końcu zdania nadrzędnego. |
Oto przykłady takiego użycia zapowiednika zespolenia „dlatego”:
Dlatego był głodny, że nic nie zjadł.
Był głodny dlatego, że nic nie zjadł.
Był głodny, dlatego że nic nie zjadł.
W ostatnim z tych przykładów zapowiednik zespolenia łączy się ze wskaźnikiem zespolenia.
Wskaźnik zespolenia „czy” występuje w kilku funkcjach. Wyraz ten może być stosowany jako:
1. Partykuła (pytania niezależne):
Czy lubisz piwo z sokiem?
Czy tutaj jeździ tramwaje linii 3?
Czy ktoś wie, ile wynosi równanie?
2. Spójnik:
a) Spójnik „czy” może być wskaźnikiem zespolenia rozłącznym (typu „albo”) i przecinka wówczas nie stawiamy. Jeśli „czy” powtarza się, przecinek należy postawić. Przykłady:
Wziąć kurtkę z kapturem czy parasol?
Spotkanie będzie u nas czy robisz u siebie?
Czy imprezujemy u was, czy u nas?
b) Spójnik „czy” może wprowadzać zdania podrzędne (pytania zależne) i wówczas stawiamy przecinek. Przykłady:
Powiedz mi, czy lubisz piwo z sokiem.
Dyskutowali, czy tutaj jeździ tramwaje linii 3.
Zapytam, czy ktoś wie, ile wynosi równanie.
Istnieją pytania zależne, w których charakter „czy” dopuszcza się określać dwojako:
Nie wiem, czy śmiać się, czy płakać.
Nie wiem, czy śmiać się czy płakać.
W pierwszym przykładzie każde „czy” niejako wprowadza zdanie podrzędne. W drugim zdaniu drugie „czy” jest rozłączne.